Μεσογειακός κυκλώνας -Medicane

συντάχθηκε από  Μιχαλή Τούμπο (Φυσικός-Μετεωρολόγος)

Τι είναι ένας μεσογειακός κυκλώνας;

Πολλές φορές τους φθινοπωρινούς αλλά και τους χειμωνιάτικους μήνες μετά από έντονες ψυχρές εισβολές δημιουργούνται στη Μεσόγειο Θάλασσα βαρομετρικά χαμηλά που μοιάζουν με κυκλώνες (Mediterranean Hurricanes ή αλλιώς medicanes) χωρίς , όμως, να υπάρχει επίσημος μετεωρολογικός ορισμός του όρου. Παρουσιάζουν χαρακτηριστικά παρόμοια με τους τροπικούς κυκλώνες, όπως το χαρακτηριστικό «μάτι» με ανέφελο ουρανό στο κέντρο της χαμηλής πίεσης και ισχυρούς ανέμους, αλλά συνήθως σχηματίζονται σε ένα περιβάλλον που δεν είναι τροπικό.Τα αίτια δημιουργίας τους είναι διαφορετικά από αυτά των τροπικών κυκλώνων, αν και η θερμή θάλασσα της Μεσογείου συμβάλλει θετικά στη ενίσχυσή τους. Υπάρχουν και λίγες περιπτώσεις που αυτά εμφανίζονται ακόμη και στη Μαύρη θάλασσα. Ο κύριος κίνδυνος που θέτουν οι medicanes δεν είναι τόσο από καταστροφικούς ανέμους, αλλά από απειλητικές για τη ζωή καταρρακτώδεις βροχές και ξαφνικές πλημμύρες. Οι εντάσεις των ανέμων των medicanes φτάνουν οριακά την κατηγορία των τροπικών κυκλώνων κατηγορίας 1 και τα ποσά των βροχοπτώσεων είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά των συστημάτων του Ατλαντικού και Ειρηνικού.

Ποια είναι τα βασικά συστατικά για το σχηματισμό ενός medicane ;

Οι medicanes μπορούν να αναπτυχθούν όταν ψυχρές αέριες μάζες κινούνται πολύ νότια, φτάνοντας έως τη Μεσόγειο Θάλασσα. Αν και η κατώτερη ατμόσφαιρα θερμαίνεται πάνω από το ζεστό νερό, η ανώτερη ατμόσφαιρα παραμένει κρύα, αυξάνοντας έτσι την κατακόρυφη θερμοβαθμίδα (ουσιαστικά τον ρυθμό με τον οποίο η θερμοκρασία αλλάζει με τις αλλαγές στο υψόμετρο) και την αστάθεια.Σε αντίθεση με τους τροπικούς κυκλώνες, οι οποίοι σχηματίζονται με θερμοκρασίες θαλάσσης πάνω από 26°C, οι medicanes δεν χρειάζονται τόσες υψηλές θερμοκρασίες για να σχηματιστούν. Η ανωμεταφορά μπορεί να αναπτυχθεί κοντά στο κέντρο μιας προϋπάρχουσας, ψυχρού πυρήνα, περιοχής χαμηλής πίεσης. Καθώς το φαινόμενο εξελίσσεται, η λανθάνουσα θερμότητα που απελευθερώνεται από την ανωμεταφορά μπορεί να μετατρέψει τον κυκλώνα σε θερμού πυρήνα με συσχετιζόμενα τροπικά χαρακτηριστικά. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει σε άλλες ωκεάνιες περιοχές με επακόλουθη υποτροπική ή τροπική ανάπτυξη. Ο ψυχρός αέρας ψηλά επιτρέπει ασταθείς κατακόρυφες θερμοβαθμίδες και ανοδική δραστηριότητα ακόμα και όταν οι θερμοκρασίες του νερού είναι πολύ κρύες για τυπική ανάπτυξη ενός τροπικού κυκλώνα.Επειδή οι medicanes έχουν λιγότερο ζεστό νερό πάνω από το οποίο μπορούν να κινηθούν, έχουν λιγότερο χρόνο να ενταθούν και επιμένουν μόνο για λίγες μέρες μέχρις ότου καταλήξουν στην ξηρά.

Φυσικά χαρακτηριστικά των medicanes

Tο κλειστό περιβάλλον της Μεσογείου περιορίζει το μέγεθος και τη δύναμη τους.  Σε γενικές γραμμές, οι περισσότεροι medicanes έχουν ακτίνα από 70km έως 200 kmκαι μετακινούνται μεταξύ 1000 kmκαι 3000 km. Συχνά εξασθενούν σε βαροτροπικά συστήματα χαμηλών πιέσεων με μικρότερες διαστάσεις και ένταση συνεχίζοντας την τροχιά τους έως ότου χάσουν τα περιστροφικά χαρακτηριστικά τους, συνήθως καθώς απομακρύνονται από τη θάλασσα, η οποία τους τροφοδοτεί με υγρασία και ενέργεια. Ηθεωρητική μέγιστη δυνατή ένταση τους είναι ισοδύναμη με έναν τυφώνα κατηγορίας 1, ο οποίος είναι η χαμηλότερη ταξινόμηση στην κλίμακα τυφώνων Saffir–Simpson. Ενώ ολόκληρος ο κύκλος ζωής ενός κυκλώνα μπορεί να περιλαμβάνει αρκετές ημέρες, οι περισσότεροι medicanes θα διατηρήσουν τα τροπικά χαρακτηριστικά μόνο για λιγότερο από 24 ώρες.Η διάρκεια ζωής ενός medicane,σε γενικές γραμμές, μπορεί να χωριστεί σε 3 στάδια:

1.Πριν το σχηματισμό του ματιού: Ισχυρές διαδικασίες ανωμεταφοράς στο μεγαλύτερο μέρος του κυκλώνα με μεγάλο αριθμό καταιγίδων.

2. Στάσιμη φάση: Σχηματισμός ματιού ή παρόμοια μορφή στο κέντρο του κυκλώνα συνοδευόμενος από ισχυρούς ανέμους και ισχυρές βροχοπτώσεις.Από την άλλη, καθώς σχηματίζεται ο θερμός πυρήνας οι ηλεκτρικές εκκενώσεις μειώνονται σημαντικά.

3. Φάση ‘μετατόπισης’: Σε αυτό το στάδιο το σύστημα κινείται γρήγορα. Η βροχόπτωση μειώνεται ενώ ταυτόχρονα οι άνεμοι φτάνουν τη μέγιστη έντασήτους.

Ενώ το 1^ο στάδιο συνήθως συμβαίνει πάνω από τη θάλασσα, το 2^ο και το 3^ο είναι πιο επικίνδυνα καθώς ο medicaneμπορεί πλησιάσει τις παράκτιες περιοχές.

Σε τι ομοιάζουν και σε τι διαφέρουν οι medicanes από τους τροπικούς κυκλώνες;

Οι τροπικοί κυκλώνες διαφέρουν από τις περιοχές χαμηλής πίεσης που σχηματίζονται σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη, καθώς αντλούν την ενέργειά τους από τη ζεστή επιφάνεια του ωκεανού, δεν έχουν θερμά και ψυχρά μέτωπα που να συνδέονται με αυτούς και έχουν τους ισχυρότερους ανέμους και την πιο έντονη δραστηριότητα καταιγίδων κοντά στο κέντρο τους.

Οι κύριες ομοιότητες των medicanes με τους τροπικούς κυκλώνες είναι:

• Οι ισχυροί άνεμοι που περιστρέφονται γύρω από έναν πυρήνα και οι έντονες βροχοπτώσεις
• To‹‹Μάτι››: περιοχή με μάλλον καθαρό ουρανό και ήρεμο άνεμο, που μπορεί να παρατηρηθεί σε δορυφορικές εικόνες
• Η ισχυρή ανωμεταφορά: περιοχή όπου τα σύννεφα έχουν σημαντική κατακόρυφη έκταση και σχετίζονται με καταιγίδες και πολύ έντονες βροχοπτώσεις
• Ασθενής διάτμηση ανέμου: μικρή διαφορά μεταξύ των ανέμων στα χαμηλότερα και ανώτερα επίπεδα. Απαιτείται για να διατηρηθεί η ανωμεταφορά.

Οι κύριες διαφορές των medicanes από τους τροπικούς κυκλώνες είναι οι εξής:

• Μέγεθος: oι medicanes είναι μικρότεροι, με διάμετρο συνήθως μικρότερη από 400 km
• Διάρκεια: μικρότερη από τους τυφώνες, συνήθως από 24 έως 48 ώρες
• Ένταση: οι πιο ισχυροίmedicanes μπορούν να φτάσουν θεωρητικά την ισχύ ενός τυφώνα κατηγορίας 1 στην κλίμακα Saffir Simpson (ταχύτητα ανέμου 119-153 km/h για μέγιστους παρατεταμένους ανέμους 1 λεπτού), αν και έχει παρατηρηθεί medicane να φτάνει έως την κατηγορία 2.
• Περιοχή: οι medicanes σχηματίζονται σε μια ημι-κλειστή θάλασσα, ενώ οι τροπικοί κυκλώνες αναπτύσσονται πάνω από ζεστά ωκεάνια νερά κοντά στον Iσημερινό.
• Βροχοπτώσεις: τα ποσά των βροχοπτώσεων είναι αρκετά χαμηλότερα από αυτά των συστημάτων του Ατλαντικού και Ειρηνικού.

Κλιματολογία και προγνωσιμότητα των medicanes:

Οι medicanes εμφανίζονται μία ή δύο φορές το χρόνο κατά μέσο όρο, και κυρίως μεταξύ Σεπτεμβρίου και Ιανουαρίου, αν και μπορούν να σχηματιστούν οποιαδήποτε στιγμή του έτους.Η πλειοψηφία τους σχηματίζεται σε δύο περιοχές: Στην δυτική Μεσόγειο βόρεια των Βαλεαρίδων Νήσων και δυτικά της Σαρδηνίαςκαι της Κορσικής και στο Ιόνιο Πέλαγος ανάμεσα στη Σικελία και την Ελλάδα και εκτείνεται μέχρι τη Λιβύη.Το Αιγαίο και η Αδριατική θάλασσα παράγουν λιγότερα medicanes.Oι medicanes μπορούν να επηρεάσουν χώρες κατά μήκος της ακτογραμμής της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Οι χώρες που βρίσκονται κοντά στις τοποθεσίες γένεσής τους (π.χ. Βαλεαρίδες, Αδριατική, Τυρρηνικό και Ιόνιο Πέλαγος και Κόλπος της Σύρτης) είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις επιπτώσεις αυτών των κυκλώνων.

Η πυροδότηση αυτών των έντονων καιρικών φαινομένων μπορεί να προβλεφθεί έως και μια εβδομάδα πριν. Όμως, λόγω μικρού αριθμού πραγματικών μετεωρολογικών παρατηρήσεων στις περιοχές σχηματισμού τους, η πρόγνωση της τροχιάς και της έντασής τους χαρακτηρίζεται από αυξημένη αβεβαιότητα. Οι medicanes παρακολουθούνται μέσω δορυφορικών εικόνων, ραντάρ καιρού και μετεωρολογικών μοντέλων.

Επιπτώσεις των medicanes:

Oι medicanes μπορούν να φέρουν έντονες βροχοπτώσεις, ισχυρούς ανέμους και καταιγίδες στις πληγείσες περιοχές. Αυτά τα συστήματα μπορούν να οδηγήσουν σε πλημμύρες, κατολισθήσεις, υλικές ζημιές και διακοπές στη μεταφορά και τις υποδομές.Η πιο πρόσφατη περίπτωση είναι αυτή του Daniel,τον Σεπτέμβριο του 2023, ο οποίος ήταν και ο πιο θανατηφόρος καταγεγραμμένος μεσογειακός κυκλώνας στην ιστορία.Επίσης ο Ιανός τον Σεπτέμβριο του 2020 που εξελίχθηκε με θυελλώδεις ανέμους και πολύ ισχυρές τοπικές καταιγίδες, οι οποίες επέφεραν βιβλικές πλημμύρες, με τέσσερις θανάτους.

Περισσότερα σχετικά με τον καιρό δες τον “ιδανικό καιρό για …” αυτή την εβδομάδα του Γιώργου Τσατραφύλλια.

Επίσης μην ξεχάσεις να δεις τη live πρόγνωση της ομάδας του weather2go.gr

Περισσότερα σχετικά με το τι να φορέσετε για  αυτή την εβδομάδα εδώ:  “τι να φορέσω σήμερα” της  Ματίνας Μπέρου.

Μείνετε ενημερωμένοι για τις καιρικές συνθήκες κάθε ημέρας κάνοντας κλικ εδώ: https://weather2go.gr/