Ηφαίστεια (Volcanoes)

Ηφαίστεια (Volcanoes)

Η λέξη «ηφαίστειο» προέρχεται από τον Θεό της φωτιάς και της μεταλλουργίας, Ήφαιστο, καθώς πιστεύεται πως μέσα σε αυτά βρισκόταν το σιδηρουργείο του. Τα ηφαίστεια σχηματίζονται όταν λιωμένο πέτρωμα διαφεύγει ανάμεσα σε δύο τεκτονικές πλάκες που είτε απομακρύνονται είτε ενώνονται. Το λιωμένο πέτρωμα ανεβαίνει από έναν θάλαμο μάγματος, μέσω ενός αεραγωγού και εκτοξεύεται από τον κώνο, μερικές φορές βίαια. Για αρκετές χιλιάδες χρόνια, η συσσώρευση πετρωμάτων μπορεί να αναπτύξει ένα ηφαίστειο στο μέγεθος ενός βουνού.

Το υγρό πέτρωμα που σχηματίζει ένα ηφαίστειο ονομάζεται μάγμα. Το μάγμα είναι το υγρό πέτρωμα που βρίσκεται μέσα σε ένα ηφαίστειο και η θερμοκρασία μπορεί να κυμαίνεται από 700 έως 1.300 βαθμούς Κελσίου. Μόλις εκραγεί από το ηφαίστειο ονομάζεται λάβα. Ένας τεράστιος αριθμός χημικών ουσιών συνθέτει αυτό το υγρό πέτρωμα, όπως πυρίτιο, μαγνήσιο, σίδηρος, τιτάνιο, νάτριο, κάλιο, φώσφορο, υδρογόνο και θείο.

Εκρήξεις

Οι εκρήξεις μετρούνται με τον Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας. Αυτός ο δείκτης κυμαίνεται από το μηδέν έως το οκτώ. Το μηδέν αναλογεί σε ένα μη εκρηκτικό ηφαίστειο, όπως το Κιλαουέα στη Χαβάη.

Ένα χαμογελαστό πρόσωπο εντοπίστηκε στον κρατήρα του ηφαιστείου Κιλαουέα κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης.

Το οκτώ αναλογεί σε ένα μέγα-κολοσσιαίο ηφαίστειο, με ύψη άνω των 50 χιλιομέτρων. Οι μεγα-κολοσσιαίες εκρήξεις συμβαίνουν μόνο κάθε 10.000 χρόνια περίπου.

Υπερηφαίστειο Αγίας Ελένης

Όταν ένα ηφαίστειο εκρήγνυται, το περιβάλλον μπορεί να ζεσταθεί αρκετά. Η λάβα από βασάλτη (ο πιο κοινός τύπος) μπορεί να φτάσει σε θερμοκρασίες γύρω στους 1.200 βαθμούς Κελσίου, ενώ οι βράχοι που είναι διάσπαρτοι γύρω από το ηφαίστειο μπορούν επίσης να φτάσουν σε θερμοκρασίες έως και 1.000 βαθμούς Κελσίου.

Είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθεί πόσο θα διαρκέσει μια ηφαιστειακή έκρηξη. Το ιταλικό ηφαίστειο Stromboli βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση έκρηξης για περισσότερες από δύο χιλιετίες! Δεν είναι περίεργο που είναι γνωστός ως ο «Φάρος της Μεσογείου».

Stromboli

Ένα από τα εντυπωσιακά φαινόμενα ηφαιστειακών εκρήξεων είναι η παρουσία κεραυνών κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης όπου θερμά σωματίδια που εκτοξεύονται από το ηφαίστειο συντρίβονται μεταξύ τους και δημιουργούν στατικό ηλεκτρισμό στην ατμόσφαιρα.

Ηφαίστειο Hunga Ha’pai στην Τόνγκα, Ιανουάριος 2022

Ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο

Το Δαχτυλίδι της Φωτιάς, το όνομα που δόθηκε σε ένα σύμπλεγμα ηφαιστείων που περικυκλώνει τη λεκάνη του Ειρηνικού Ωκεανού, περιέχει 700 από τα πιο ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο. Περιέχει επίσης περίπου το 81% των σεισμών του κόσμου.

Το δαχτυλίδι της φωτιάς

Το πιο ενεργό ηφαίστειο του κόσμου βρίσκεται σε ένα hotspot στο κέντρο του The Ring of Fire. Το Kilauea, στη Χαβάη, βρίσκεται σε κατάσταση σχεδόν συνεχούς έκρηξης από το 1983. Το όνομά του σημαίνει «μεγάλη εξάπλωση».

Το Mauna Loa, που σημαίνει «Μακρύ Βουνό», είναι το μεγαλύτερο ενεργό ηφαίστειο στον κόσμο. Βρίσκεται περίπου 4 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, καλύπτει το μισό νησί της Χαβάης και, από τη βάση του μέχρι την κορυφή του, είναι ψηλότερο από το Έβερεστ. Έχει εκραγεί πάνω από 30 φορές τα τελευταία 150 χρόνια.

Mauna Loa

Ωστόσο, δεν βρίσκονται όλα τα ηφαίστεια στην επιφάνεια της Γης.

Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι υποβρύχιες ρωγμές στην επιφάνεια της γης από τις οποίες μπορεί να εκραγεί μάγμα. Υπολογίζεται ότι αντιπροσωπεύουν το 75% της ετήσιας παραγωγής μάγματος. Αν και τα περισσότερα βρίσκονται στα βάθη των ωκεανών, μερικά υπάρχουν επίσης σε ρηχά νερά, τα οποία μπορούν να εκτοξεύσουν υλικό στον αέρα κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης.

Eπικινδυνότητα των ηφαιστείων: Τα ηφαίστεια μπορούν να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον. Οι εκρήξεις των ηφαιστείων μπορεί να προκαλέσουν πολλαπλούς κινδύνους, όπως προβλήτες λάβας, τοξικές αέριες εκπομπές, τσουνάμι, πυροκλαστικούς ρύπους και πέτρες. Όταν τα καυτά ηφαιστειακά υλικά αναμειγνύονται με νερό από ρυάκια ή λιωμένο χιόνι και πάγο, σχηματίζονται λασποροές (λαχάρ), οι οποίες έχουν θάψει ολόκληρες κοινότητες που βρίσκονται κοντά σε ηφαίστεια που εκρήγνυνται.

Πρόσφατες Ηφαιστειακές Εκρήξεις:

Ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν σημειωθεί σε αρκετές περιοχές του κόσμου τις τελευταίες ημέρες. Εκτός από την Αίτνα στην Ιταλία, έχουν σημειωθεί επίσης εκρήξεις στην Κόστα Ρίκα και το Μεξικό. Αρκετά ηφαίστεια στην Κεντρική Αμερική βρυχώνται.

Στην Κόστα Ρίκα, το ηφαίστειο Rincón de la Vieja εξέπεμπε ένα σύννεφο τέφρας ύψους σχεδόν 2 μιλίων. Μετά από μια ήσυχη φάση, η δραστηριότητα του ηφαιστείου έχει αυξηθεί ξανά από τον Απρίλιο του 2023. Οι αρχές κάλεσαν τον κόσμο να μην πλησιάσει το ηφαίστειο.

Στη Σικελία, η Αίτνα εξερράγη τον Μάιο του 2023. Εκτόξευσε ένα μεγάλο σύννεφο στάχτης και ηφαιστειακές πέτρες, τα λεγόμενα lapilli.

Στο Μεξικό, επίσης, το Popocatépetl 50 μίλια νοτιοανατολικά της Πόλης του Μεξικού, κάλυψε πολλά χωριά με ένα στρώμα στάχτης.

Το ηφαίστειο Popocatépetl κοντά στην Πόλη του Μεξικού εκτοξεύει στάχτη καθώς ετοιμάζονται σχέδια εκκένωσης NPR Cristopher Rogel Blanquet

Τα ηφαίστεια επηρεάζουν τον καιρό;

Ναι, τα ηφαίστεια μπορούν να επηρεάσουν τον καιρό και το κλίμα της Γης. Μετά την έκρηξη του όρους Pinatubo στις Φιλιππίνες το 1991, καταγράφηκαν θερμοκρασίες χαμηλότερες από τις κανονικές σε όλο τον κόσμο. Εντυπωσιακά λαμπρά ηλιοβασιλέματα και ανατολές του Ήλιου αποδόθηκαν σε αυτή την έκρηξη που έστειλε λεπτή τέφρα και αέρια ψηλά στη στρατόσφαιρα, σχηματίζοντας ένα μεγάλο ηφαιστειακό σύννεφο που επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο. Το διοξείδιο του θείου (SO₂) σε αυτό το σύννεφο – περίπου 22 εκατομμύρια τόνοι – συνδυάστηκε με νερό για να σχηματίσει σταγονίδια θειικού οξέος, εμποδίζοντας μέρος του ηλιακού φωτός να φτάσει στη Γη. Με αυτόν τον τρόπο, οι  θερμοκρασίες σε ορισμένες περιοχές μειώθηκαν έως και 0,5 βαθμούς Κελσίου . Μια έκρηξη στο μέγεθος του όρους Pinatubo θα μπορούσε να επηρεάσει τον καιρό για αρκετά χρόνια.

Ένα παρόμοιο φαινόμενο συνέβη το 1815 με την κατακλυσμική έκρηξη του ηφαιστείου Tambora στην Ινδονησία, την πιο ισχυρή έκρηξη στην καταγεγραμμένη ιστορία. Το ηφαιστειακό σύννεφο του Tambora μείωσε τις παγκόσμιες θερμοκρασίες έως και 3 βαθμούς Κελσίου. Ακόμη και ένα χρόνο μετά την έκρηξη, το μεγαλύτερο μέρος του βόρειου ημισφαιρίου παρουσίασε απότομα χαμηλότερες θερμοκρασίες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, το 1816 ήταν γνωστό ως «η χρονιά χωρίς καλοκαίρι». Σε όλη την Ασία και την Ευρώπη, οι χαμηλές θερμοκρασίες και οι βίαιες καταιγίδες κατέστρεψαν τις καλλιέργειες σε πολλές χώρες του βόρειου ημισφαιρίου, προκαλώντας μαζική πείνα και μετανάστευση για αναζήτηση τροφής.

Επιστήμη και Τέχνη:

Τα σωματίδια του καπνού είναι πολύ μεγαλύτερα από τα μόρια του αέρα και αντ’ αυτού διασκορπίζουν καλύτερα τα μεγάλα μήκη κύματος του κόκκινου φωτός. Η σκέδαση φωτός* από σωματίδια που εκτοξεύονται από ηφαιστειακές εκρήξεις μπορεί επίσης να αλλάξει το χρώμα του ουρανού. Σωματίδια από την τεράστια έκρηξη του ινδονησιακού ηφαιστείου Κρακατόα το 1883, για παράδειγμα, προκάλεσαν έντονα ηλιοβασιλέματα σε όλο τον κόσμο και λέγεται ότι ενέπνευσαν το The Scream του Νορβηγού καλλιτέχνη Edvard Munch.

Η σκέδαση του φωτός από μικροσκοπικά σωματίδια σε υψηλότερα επίπεδα δημιουργεί θεαματικά κόκκινα ηλιοβασιλέματα, που έχουν καταγράφηκαν σε πίνακες (μεταξύ άλλων) του JMW Turner στην Αγγλία και του Caspar David Friedrich στη Γερμανία.

Η καταστροφή της Πομπηίας

Caspar David Friedrich Woman before the Rising Sun

Ο εξόριστος Λόρδος Βύρων κοίταξε πιο σκεπτικιστικά αυτά τα φαινόμενα, αλλά το ποίημά του του 1816 Darkness αντανακλούσε ανατριχιαστικά την πιθανή σημασία τους.

Είχα ένα όνειρο, που δεν ήταν όμως όνειρο.

Ο λαμπερός ήλιος έσβησε και τα αστέρια

περιπλανούνταν στο σκοτεινό αιώνιο διάστημα.

Χωρίς ακτίνες, και χωρίς μονοπάτια, η παγωμένη γη

ταλαντεύτηκε τυφλά και αμαυρώθηκε στον αέρα χωρίς φεγγάρι.

Το πρωί ήρθε και έφυγε – και ξανάρθε, και δεν έφερε μέρα.

Και οι άνθρωποι ξέχασαν τα πάθη τους μέσα στον τρόμο

Από αυτήν την ερήμωσή τους…

Εξωγήινα Ηφαίστεια:

Φεύγοντας μακριά από τον πλανήτη μας, υπάρχουν πολλά ηφαίστεια στον Ερμή, την Αφροδίτη, τη Σελήνη, τον Άρη και το φεγγάρι του Δία, Ιω. Το Olympus Mons είναι το μεγαλύτερο από τα ηφαίστεια του Άρη και είναι επίσης το δεύτερο ψηλότερο βουνό του Ηλιακού μας Συστήματος.

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και η καταστροφή του Μινωικού Πολιτισμού:

Μία από τις πιο διάσημες καταστροφές είναι η καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού εξαιτίας της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Η Σαντορίνη είναι γνωστή για το ενεργό ηφαίστειό της, το οποίο βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα. Η τελευταία μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου σημειώθηκε περίπου πριν από 3.600 χρόνια, δημιουργώντας έναν κρατήρα και προκαλώντας ένα από τα μεγαλύτερα τσουνάμι στην ιστορία το οποίο έπληξε τις ακτές της Κρήτης, καταστρέφοντας τις σοδειές, τα καράβια και το εμπόριο, αποδυναμώνοντας ουσιαστικά τον Μινωικό Πολιτισμό.

Σήμερα το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι ήσυχο αλλά δεν κοιμάται!

Υπάρχουν οφέλη από τις ηφαιστειακές εκρήξεις;

Κατά τη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου, οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι σχετικές διαδικασίες έχουν ωφελήσει άμεσα και έμμεσα την ανθρωπότητα.

1. Τα ηφαιστειακά υλικά τελικά διασπώνται και σχηματίζουν μερικά από τα πιο εύφορα εδάφη στη Γη.
2. Τα περισσότερα μεταλλικά ορυκτά που εξορύσσονται στον κόσμο -όπως ο χαλκός, ο χρυσός, το ασήμι, ο μόλυβδος και ο ψευδάργυρος- σχετίζονται με μάγματα που βρίσκονται βαθιά μέσα στις ρίζες των ηφαιστείων.
3. Η εσωτερική θερμότητα που σχετίζεται με τα ηφαιστειακά συστήματα έχει αξιοποιηθεί για την παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας.

Ήξερες ότι;

Χωρίς ηφαίστεια, δεν θα υπήρχε η Χαβάη. Τα οκτώ κύρια νησιά που συνθέτουν αυτό το αρχιπέλαγος οφείλουν την ύπαρξή τους σε ένα κυματιστό σημείο μάγματος βαθιά κάτω από τον πυθμένα του ωκεανού, γνωστό ως hotspot της Χαβάης.

Και ένα βίντεο για τους μικρούς μας φίλους:

 

*σκέδαση φωτός σε άλλο άρθρο

Μείνετε ενημερωμένοι για τις καιρικές συνθήκες κάθε ημέρας κάνοντας κλικ εδώ: https://weather2go.gr/

Επίσης μην ξεχάσεις να δεις τη live πρόγνωση της ομάδας του weather2go.gr

Περισσότερα σχετικά με το τι να φορέσετε για  αυτή την εβδομάδα εδώ:  “τι να φορέσω

σήμερα” της  Ματίνας Μπέρου .

Περισσότερα σχετικά με τον καιρό δες τον “ιδανικό καιρό για …” αυτή την εβδομάδα του Γιώργου Τσατραφύλλια.